|
|
ΓΑΛΛΙΚΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ
ΚΕΝΤΡΟ
ΛΕΥΚΩΣΙΑ 8 Απριλίου 1993
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ
“H TEXNH EINAI
ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ”
ΤΗΣ
ΜΑΡΙΝΑΣ ΟΛΥΜΠΙΟΥ
από τον Γάλλο συγγραφέα και ποιητή YB
ΜΠΕΡΖΕΡΕ
Με μια εκπληκτική
τόλμη, πριν μερικά χρόνια έκανε ξαφνικά την εμφάνιση της στον
δύσκολο κόσμο της τέχνης η Μαρίνα Ολυμπίου. Έχει κιόλας
πραγματοποιήσει αρκετές εκθέσεις τόσο στο Παρίσι όσο και στη
Λευκωσία.
Κι’ αν μιλώ για
τόλμη, είναι γιατί η επιμονή της και η θαυμάσια ενεργητικότητα
της, της επιτρέπουν να φέρει στο άπλετο φως μερικά από τα πιο
δύσκολα ερωτήματα που έχει ν’ αντιμετωπίσει ο καλλιτέχνης της
εποχής μας.
Το άπλετο φως για
το οποίο μιλώ είναι βέβαια αυτό του κυπριακού ουρανού όπου
ούριοι πνέουν οι άνεμοι του ελληνισμού. Εμείς οι Γάλλοι, που
υποτασσόμαστε στα καπρίτσια των αγέρηδων του ωκεανού, κάτω από
ένα ουρανό συχνά συννεφιασμένο, θαυμάζουμε τον ουρανό σας και
τον ήλιο σας, τον ήλιο της αλήθειας, αυτό το φως που κάνει την
αλήθεια να κυριαρχεί και την οποία κανένα σκοτάδι δεν μπορεί να
κρύψει.
Αλλά είναι επίσης
με το άπλετο φως που η Μαρίνα Ολυμπίου προχωρεί, γιατί τολμά ν’
απευθυνθεί με τον πιο ευθύ τρόπο που υπάρχει στα πράγματα και
στους ανθρώπους. Κοιτάξτε πως απευθύνεται ευθέως στις πιο
αρχαίες πέτρες, στα απολιθώματα και στα ορυκτά, που είναι το
βάθρο και γένεση της γης μας και της εποχής μας. Τα δουλεύει
σαν να τους μιλά, τα χαράσσει, τα σκαλίζει και τα τορνεύει, σαν
νάτανε αυτά τα εξαιρετικά μυθικά κομμάτια, πράγματα καθημερινής
χρήσης, δοσμένα στο χάδι και στο βλέμμα. Αλλά η Μαρίνα
Ολυμπίου, απευθύνεται επίσης σε μας, εμάς τους σύγχρονους της,
τους γείτονες της, εμάς που είμαστε κοντά της, με ένα τρόπο απλό
και ευθύ, μέσα από τις απλές και ευθείς εικόνες των φωτογραφιών
και της ταινίας της, μέσα από τον απλό και ευθύ όγκο των γλυπτών
της. Ιδού η τόλμη που κάνει την Μαρίνα Ολυμπίου να στρέφεται με
τον ίδιο φυσικό τρόπο στις καταγωγές του χρόνου και της γης όσο
και προς εμάς.
Η τόλμη σ’ αυτή τη
νεαρή καλλιτέχνιδα, υπάρχει χωρία καμιά απλοϊκή άγνοια. Πιο
πάνω μιλούσα για τον δύσκολο κόσμο της τέχνης γιατί η άγνοια
είναι ένα οριστικό εμπόδιο, γιατί η εκλεκτικότητα του
φιλντισένιου πύργου, δηλαδή ένας λόγος του καλλιτέχνη που
απευθύνεται σε ελάχιστους συναδέλφους, κάνει όλο τον κόσμο να
πλήττει, γιατί επιτέλους όλος ο πόνος και η οδύνη που ο καθένας
μας γνώρισε, ιδιαίτερα πρόσφατα, στην Ευρώπη, στην Αφρική, στη
Μέση Ανατολή, και αλλού ακόμα, μετατρέπει την ωραιοποίηση των
πάντων σε οριστικό εμπόδιο και πλήξη.
Με μια καλλιτεχνική
τόλμη και μια ηθική ακεραιότητα που χαιρετίζω, η Μαρίνα Ολυμπίου
δημιούργησε το 1991 την ταινία «Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ». Η
πρώτη προβολή της ταινίας έλαβε χώρα στο Παρίσι το 1992, πρώτα
στη Σορβόννη τον Φεβρουάριο και μετά τον Νοέμβριο στο Κέντρο
Πομπιντού. Η πρώτη προβολή στη Κύπρο είναι η αποψινή.
Αυτή η ταινία είναι
ένας νοερός στοχασμός πάνω στο ρόλο της τέχνης έναντι του
θανάτου.
Στο πρώτο μέρος, ο
θάνατος κατατρώγει τη ζωή μέσα από σκηνές πολέμου, τουλάχιστο
τέτοιες όπως τις είδαν και τις έζησαν μικρά παιδιά: η Μαρίνα
Ολυμπίου ήταν 6 χρονών την εποχή των δραματικών γεγονότων του
1974. Δεκαοκτώ χρόνια μετά, δημιουργεί μια θαυμάσια σκηνή, με
το πιο απλοϊκό καλλιτεχνικό λεξιλόγιο που μπορεί να υπάρξει,
όπου η σιωπή των σπαρμένων με στάρι αγρών και των χρυσαφένιων
λόφων της Κύπρου, σπάζει από μια αρχέγονη κραυγή (κραυγή της
γέννησης, κραυγή αγάπης, κραυγή που θα μπορούσε να κράζει «Ο
Μέγας Πάνας πέθανε», κραυγή ενός ετοιμοθάνατου) που εγκαινιάζει
το χορευτικό της φιλίας και του θανάτου του παιδιού και του
στρατιώτη. Ο πολύ νεαρός στρατιώτης βυθίστηκε μέσα στο θάνατο.
Αυτό το μικρό παιδί εξετάζει, πολύ πέρα από το θάνατο, είναι ο
θάνατος, χωρίς βέβαια να καταλαβαίνει όλα όσα υπάρχουν σ’
αυτόν. Το στάρι που μόλις θερίστηκε, ο ουρανός, ο χώρος, η
παιδική ηλικία, ο θάνατος, όλα σ’ αυτό το μέρος της ταινίας
υπάρχουν μέσα σ’ ένα θαυμάσιο αρχέγονο φώς, στις παρυφές του
λόγου και μέσα σε μια πρώτη προσφώνηση. Και πάνω σ’ αυτό το
άκρο του λόγου, που είναι ίσως ο κόσμος της τέχνης, δύο σύμβολα
κρυσταλλοποιούνται, η κραυγή στην αρχή της σκηνής και το μεγάλο
παράξενο κόσμημα που φέρει το μικρό αγόρι προτού το εναποθέσει
πάνω στο στήθος του νεκρού στρατιώτη.
Στο δεύτερο μέρος
της ταινίας, διάφοροι καλλιτέχνες και στοχαστές, απλά
παρουσιάζονται και μας λένε τις σκέψεις τους για το θάνατο, και
τις σχέσεις της δημιουργίας τους μ’ αυτόν. Σκηνές συχνά
συγκινητικές, κάποτε με βαθύ στοχασμό, άλλοτε όμως αλλόκοτες ή
χλευαστικές, τέτοιες φοβερές παγίδες μπορεί να κρύβει η τέχνη.
Πραγματικά είναι η στιγμή, αλλά και η ευκαιρία για την Μαρίνα
Ολυμπίου, να ρωτήσει κάθε μια από αυτές τις προσωπικότητες, τι
μπορεί να κάνει με το θάνατο. Είναι βέβαια ένα από τα βασικά
ερωτήματα της τέχνης. Μερικοί λένε ότι πρέπει να πεθάνουν για
να δημιουργήσουν. Γι’ αυτούς θάνατος σημαίνει απόσυρση από την
καθημερινή κίνηση του κόσμου. Δημιουργία σημαίνει να θυσιάσεις
τον ίδιο σου τον εαυτό για να συνθέσεις ένα είδος λαϊκής
προσευχής. Μπορούμε να νιώσουμε σ’ αυτή την εκλογή όλο το βάρος
της ρομαντικής κληρονομίας.
Γι’ άλλους,
δημιουργία είναι να προσεγγίσουν τις ακραίες εμπειρίες και να
«παίξουν» ή να προκαλέσουν ή και ακόμα να μιμηθούν το θάνατο. Η
πράξη της δημιουργίας, είναι ταυτόχρονα φώτιση και καταστροφή,
ουσιαστικά εφήμερη όπως ο ερωτισμός είναι ένας διάλογος με το
θάνατο. Ας θυμηθούμε τον Αντρέ Μπρετόν που έγραφε, μαζί με τους
σουρεαλιστές, «η ομορφιά θα είναι συνταρακτική ή δεν θα είναι».
Έτσι προσδιόριζε την ομορφιά, «εκρηκτική - αναλλοίωτη».
Η Μαρίνα Ολυμπίου,
πιο απλά, κοιτάζει το τραγικό και συνηθισμένο γεγονός του
θανάτου μέσα στη ζωή του καθενός. Ήτανε το 1974, είναι τώρα,
είναι οποτεδήποτε. Κι’ εγώ προτιμώ επίσης το έργο τέχνης που η
πορεία τους συλλαμβάνει το πραγματικό μέσα από ίσιους δρόμους,
και μας φέρνει δυναμικά αντιμέτωπους με την πραγματικότητα.
Αυτή η ταινία δείχνει το θάνατο διαμέσου του πολέμου. Ο
στρατιώτης κείται μέσα στα σπαρτά. Ο Προύστ έλεγε: «η
πραγματική ζωή είναι η λογοτεχνία». Χίλιες φορές σχολιάστηκε
αυτή η φράση. Αυτός ο καλλιτέχνης εξηγούσε ότι η λογοτεχνία
(και η τέχνη), φανερώνουν το δύσκολο, το όμορφο ή το τραγικό
βάθος της πραγματικής ζωής. Σ’ αυτές τις στιγμές της ταινίας, η
Μαρίνα Ολυμπίου βάζει πάνω στη σκηνή και κινηματογραφεί την ίδια
της τη σκέψη για το θάνατο: μια «performance»
πάνω στο θάνατο και την ανάγκη ειρήνης όπως η ίδια τη
διαισθάνεται μέσα από την ύπαρξη της σας νεαρής Κύπριας
καλλιτέχνιδας: πάνω στο πάτωμα του «Μεγάρου Σπουδών» στη Σχολή
Καλών Τεχνών του Παρισιού, χαράσσει με άμμο, τον ένα μετά τον
άλλο τους αριθμούς που αντιστοιχούν με τα χρόνια της ζωής της,
τους κατακλύζει με αίμα, κάνει ν’ ακούγεται η ίδια η μακρά
αρχέγονη κραυγή του θανάτου που ακούστηκε πιο πριν στη σκηνή του
νεαρού στρατιώτη, μετά μαζί με τους δύο συντρόφους της, της «performance»,
μαζεύονται μπροστά σε μια εξαγνιστήρια βρύση από αίμα και νερό.
Τέλος, στο
τελευταίο μέρος, τα παιδιά παίζουν μπροστά στο θάνατο και μαζί
του, όπως τα παιδιά στο τέλος του Wozzeck de
Berg. Και πάλι εδώ η Μαρίνα Ολυμπίου φθάνει κατά τη
γνώμη μου τη μεγάλη τέχνη, όταν στο νεκροταφείο των νεαρών
στρατιωτών τα δυο παιδιά ακουμπάνε πάνω στο μεγάλο πήλινο πιθάρι
και κατά κάποιο τρόπο το δένουν μαζί τους σαν αυτό το πιθάρι
στρέφοντας το στόμιο του προς την κάμερα, να μετατρεπόταν εκείνη
τη στιγμή σ’ ένα στόμα σιωπηλό από το οποίο όμως θα μπορούσε να
ξεφύγει για τρίτη φορά η κραυγή ή ίσως ν’ αναβλύσει ένα
καινούριο εξαγνιστήριο νερό. Ένα τρίτο παιδί συνενώνεται τότε
με τα δύο άλλα, σ’ ένα αργό και ευτυχισμένο γύρω - γύρω, έχοντας
στη μέση ένα σκαλισμένο χέρι με ανοικτή παλάμη σαν σύμβολο
προσφοράς και ειρήνης, δίπλα από ένα ήμερο κροκόδειλο.
Θα επιθυμούσα
επίσης ν’ αναφέρω την απλή ομορφιά των χρυσαφένιων σταγόνων
νερού, πάνω σ’ ένα τάφο και την κάθοδο μέσα στη θάλασσα ενός
άλλου νεαρού στρατιώτη, σωσία αυτού που πέθανε πριν από 17
χρόνια στους κάμπους με το κίτρινο στάρι. Αυτές είναι εικόνες ή
σκηνές όπου η απλή ομορφιά και η ποιητική δύναμη μου φαίνονται
εκπληκτικές.
Αυτή η ταινία φέρει
τον τολμηρό τίτλο, Η ΤΕΧΝΗ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ. Η Μαρίνα Ολυμπίου
λέει στην αρχή της ταινίας: «η τέχνη είναι δικαιοσύνη. Η
δικαιοσύνη είναι η ιστορία του τόπου μου». Η λέξη δικαιοσύνη, ο
καθένας μας το γνωρίζει, είναι μια λέξη σοβαρή και δύσκολη. Η
πρόθεση της ταινίας είναι ν’ αποδώσει δικαιοσύνη στη ζωή και ν’
αποδώσει τιμές στην Κύπρο και τα πάθη της.
Η Μαρίνα Ολυμπίου,
ανέλαβε ν’ αποδώσει αυτή την τιμή και αυτή τη δικαιοσύνη μέσα
από το άπλετο φως και χάρη στο άπλετο φως. Είναι ριψοκίνδυνο,
γιατί προσεγγίζει το σκοτεινό μέρος το πλέον αμετάβλητο και το
πιο απρόσιτο που βρίσκεται μέσα μας και μέσα στον κάθε λαό, που
είναι εκείνο της βίας και του θανάτου. Είναι ένας κίνδυνος,
γιατί το παράλογο δύσκολα ταιριάζει με το φως.
Όμως αυτοί που
θεμελίωσαν την τραγωδία πριν από τρεις χιλιάδες χρόνια περίπου ή
πιο πρόσφατα ο Herman Broch, βρήκαν
τρόπους για το ταίριασμα αυτό. Ο Rainer
Maria Rilke μας λέει επίσης ότι η συνείδηση του θανάτου,
είναι αυτή που μπορεί να σώσει τον καθένα, μέσα σ’ ένα είδος
μισής μέρας όπου μ’ ένα βλέμμα ερωτικό προσεγγίζεται η μοναξιά.
Η Μαρίνα Ολυμπίου,
τολμά εδώ ένα άλλο δρόμο για να προσεγγίσει το δικό μας σκοτεινό
μέρος, το δρόμο του αρχέγονου φωτός που θα ήτανε εκεί, στους
καιρούς της γένεσης, προσφορά στα μάτια των παιδιών.
Λευκωσία, 8
Απριλίου 1993
ΥΒ ΜΠΕΡΖΕΡΕ |
|
